Dalka Itoobiya ayaa si weyn looga hadal hayaa dagaal cusub, kaasoo noqon doona kii afaraad ee uu qaado Ra’iisul Wasaare Abiy Axmed oo muddo shan sano ah xafiiska jooga.
Abaabulka ciidan iyo soo iibsashada hub ayaa loo arkaa in qeyb ka tahay damaca Abiy uu ku doonayo helitaanka dakad ku taalla Badda Cas.
Abiy Axmed oo sanadkii 2019-kii ku guuleeystay abaalmarinta nabadda ee Nobel Peace Prize, taas oo uu ku muteysatay soo afjariddii dagaalkii Itoobiya ay kula jirtay waddanka ay dariska yihiin ee Eritrea.
Bartilmaameedka ugu weyn ee Itoobiya ayaa ah dekedda Casab ee Badda Cas ee Eritrea, taas oo ka mid ahayd Itoobiya ka hor xorrnimadii Eritrea in ka badan 30 sano ka hor.
Tan iyo sanadkii 1998-kii dagaalkii Itoobiya iyo Ereteriya kadib, xiligaas oo la xiray xudduudka labada dal u dhaxeeya, dekadda Casab waxay ahayd mid daxalaysatay oo aan la isticmaalin, halka ganacsiga Itoobiya uu u wareegay dalka ay jaarka yihiin ee Jabuuti.
Dad badan oo Itoobiyaan ah iyo kuwa dalalka dariska ah ayaa u arka hadal dhawaan kasoo baxaya ra’iisul wasaraaha Itoobiya Abiy Axmed in uu ahaa hanjabaad iyo in uu doonayo inuu awoodd isticmaalo si Itoobiya ay dakad u hesho.
Abiy Axmed oo dhawaan la hadlay ciidamo ka tirsan kuwa qalabka sida ee Itoobiya ayaa si cad u beeniyay inuu doonayo inuu ku duulo Eritrea, waxaana uu yir “Itoobiya waligeed kuma soo duulin dal kale, mustaqbalkana ma sameyn doonto.”
Waxa uu sidoo kale ku baaqay wadahadal iyo shir-madaxeed degdeg ah oo ay yeeshaan urur goboleedka IGAD, oo ay ku mideysan yihiin siddeed waddan oo ku yaal waqooyi-bari Afrika.
Bishii Luulyo, Abiy wuxuu si cad u soo bandhigay arrinta ku saabsan helitaanka Itoobiya ee badda.
Waxaa uu sheegay in Itoobiya ay tahay dalka ugu dadka badan adduunka ee aan lahayn wax bad ah, ayna ku nool yihiin 125 milyan oo qof.
Helitaanka badda ayuu Abiy Axmed tilmaamay in ay ahayd mudnaanta koowaad ee boqorratooyadii Itoobiya, gaar ahaan Xayle Salaase oo xukumayay 1930 ilaa 1974kii.
Isaga oo soo xiganaya Janaraal caan ah, Qarnigii 19-aad, waxaa uu Abiy sheegay in Badda Cas ay tahay xuduudda dabiiciga ah ee Itoobiya
Qaar ka mid dadka Itoobiya ayaa hadalka ra’iisul wasaraaha u arka mid uu taageero siyaasadeed kaga raadinayo gudaha waddankiisa
Waxaa uu baaq u diray siyaasiyiinta kasoo jeeda qowmiyadda Amxaarada oo u ololeeya Itoobiya oo ah hal dal oo awood badan.
Qowmiyadda Amxaarada iyo Abiya ayaa siyaasadda ahaan kala fogaaday markii uu sanad ka hor heshiisa nabadeed la gaaray jabhadda TPLF ee waqooyiga Itoobiya, kaddib dagaal sokeeye oo uu dhiig badan ku daatay.
Bishii April ayuu bilaabay hawlgal milatari oo uu hub ka dhigis ugu samaynayo maleeshiyaadka Axmaarada, kuwaas oo ka barbar dagaallamaya ciidanka Itoobiya dagaalkii kooxda TPLF.
Abiy ma dakadda uu awoodda ku qabsaday ayuu rabaa inuu dhaxal ahaan dalkiisa uga tago?
Hadalka Abiy ayaa waxaa kale oo lagu macneeyay in uu qeyb ka yahay qorshe uu doonayo, kaas oo ah in dhaxal ahaan uu uga tago dakadda Itoobiya, uuna awoodda isticmaalo, hadii wadahadal uu guul darraysto.
Biyo xireenka Itoobiya ee wabiga Niil ee loogu talagalay inuu dhaliyo koronto ku filan itoobiya, ayna u dhoofin karto waddamada deriska ah ayaa ka mid ah waxyabaha uu hirgaliyay inta uu xafiiska joogay balse muranka badan abuuray.
Tartanka hubka ee gobalka iyo suurgalnimada dagaalka dhaca
Dalalka deriska la ah Itoobiya ayaa ku gacan sayray hadalka Ra’iisul wasaaraha Itoobiya. waxaana ka mid ah dalalka walaaca ka muujiayay Jabuuti, Jamhuuriyadda iskeed ugu dhawaaqday madaxbannaanida ee Somaliland, Soomaaliya iyo Kenya.
Ciidanka Itoobiya ayaa saddexdii dagaal ee ugu dambeeyay ee ay galeen ku guuldarrestay, waxaana kii koowaad oo ah kii ay kaga soo horjeedeen Ciidanka Xoraynta Oromada, oo aan welina dhammaanin.
Dagaalkii labaad waxaa ciidanka Itoobiya ay ku wajaheen Jabhadda Xoreynta Shacabka Tigray (TPLF) ayada oo markii danbe hal sano ka hor xabad joojin lagu dhammeeyay.
Ciidanka Itoobiya waxaa la sheegay in dagaalkii TPLF ay kaga dhinteen askar u dhaxeeysa 260,000 ilaa 520,000 oo askari halka 374,000 kalena ay ku dhaawacmeen.
Dagaalka saddexaad ee ay galeen ciidanka Itoobiya waa kan hadda socada ee ka dhanka ah maleeshiyaadka Axmaarada kaas oo bilaawday bishii April, askar badan ayaa dowladda looga dilay howagalkaas.
Wararka qaar ayaa sheegayaan in Eritrea ay hubaynayso maleeshiyaadka Amxaarada ee loo yaqaanno Fano.
Suurta-galinimada ah inay dagaal Itoobiya ku qaaddo dalalka dariska la ah, ayaa abuuri kara xasilooni darro gobalka ah, iyadoo uu biloowday loollan cusub oo dhanka hubka ah, Itoobiya ayaa soo iibsatay hub badan, sidoo kale Ereteriya iyo Jabuuti ayay u badan tahay inay ku dayan doonaan, xaaladda Soomaaliya ayaa laga yaabaa in ay kasiii dari karto .
