Madaxweyne iyo dalkiisa oo burcad u afduuban

0

Xaflada caleemasaarka madaxweyne Buharii ayaan noqon doonin mid daboosha dhibaatooyinka culus ee uu 76 sano jirkan marki labaad loo doortay inuu noqdo madaxweynaha dalka Nigeria uu wajahayo, gaar ahaan culeys kaga imaanaya afduubashada dadka oo noqotay mid ganacsi laga sameeyo gudaha Nigeria, kuwaas oo dadka ay afduubtan ka dalbada lacago aad u badan.

Mid ka mid ah odayaasha dhaqanka oo madaxweynaha xirriir dhaw la lahaa kana soo jeeda Waqooyiga Daura ayaa haatan waxa uu gacanta ugu jiraa kooxo hubeysan oo afduubtay horantii bishaan.

Bishii Maarso wadaad caan ah oo daganaa Kano una ololeynayay madaxweyne Buhari xiligii doorashada ayaa waxa laheystay muddo 12 maalmood, kooxda afduubatay ayaa waxay dalbadeen lacag gaaraysa $833,000 soo doollar.

‘waxaa waardiye noo ahaa saddeed dhalanyara ah, waxay cabayeen sigaar, waxay noogu hanjabeen inay nadilayaan maadama ay dadkeenna aysan madax furasha dhiibayn,” waxa sidaas wargeyska Daily Trust newspaper u sheegay Ahmed Suleiman waxaana uu intas kudaray inuu weli yahay maxbuus.

Kooxo hubeysan ayaa guud ahaan dalka waxay ka wadaan afduub, kuwaas oo bartilmaamsanaya qof walba sabool iyo taajir, waxayna si joogta ah dadka uga qaatan lacag madax furasha ah, iyaga oo dilaya qofkii aanan madax furashada laga bixinin.

ka hor inta aanan la qabanin ciyaarahii addunka ee sannadkii la soo dhaafay, ayaa ciyaartoy u dhashay Nigeriya kana ciyaara qadka dhaxa John obi Mikel, ayaa waxa loo sheegay in aabihiis la afduubtay mar labaad laguna wargeliyay in la dili doono.

”Markii aan ciyaarta ka soo baxay waxaan u heystay in la ii sheegi doono in la dilay, balse lacagta ayey sugayeen, waxaana uu bixiyay 28000 oo doollar si aabihii loo siidaayo.’ Ayuu yiri John obi Mike.

Wadada isku xirta Abuja iyo Kaduna ayaa noqotay meel halis ah oo ay burcada dadka ugalaan, dad badan ayaa lagu afdubtay qaar badan oo ka mid ahna ayaa waxay door bideen inay tareen racaan walow ay tigidyada ay qaali yihin.

Siyaasi ka tirsan xisbiga talada haya iyo gabar uu dhalay ayaa la afduubtay bishi April, waxaana la dilay darawalkooda.

Sanadki 2015-kii markii madaxweyne Buhari loo dhaariyey xilka madaxweynaha dalka Nigeria waxa uu balanqaaday in kooxda Boko Haram uu ka adkaan doono kuwaas oo galaaftay nolasha boqolal kun.

Awooda maleeshiyaadka ayaa hoos udhacday afartii sano, balse weli awood ayey leyihiin waxayna jogaan qeybo ka mid ah Waqooyi bari Nigeria kuwaas oo dadka ku nool ay laheysta u yihiin Boko Haram waxaana ka mid ahaa 100 kii gabdhood ee laga afduubtay Chibok sannadki 2014-kii.

Haatan amni darada dalka way balaaratay gaar ahaan dhanka waqooyi galbeed ee gobolada Zamfara.

Bangiga adduunka ayaa waxa uu sheegay in dhaqalaha sanadkan uu hoos u dhacaayo 2.2% dhanka kale waddanka waxaa ka jira shaqa la’aan baahsan oo kor u dhafayso 20%, kalabar rer Nigeria waxay ku noolyihiin xaalad saboolnimo ah.

Madaxweyne Buhari wuxuu horay wax uga qabtay musuqa ka jira dalka balse waxa uu dhaleeceyn ballaaran kala kulmay markii lagu eedeeyay inuu dadka u dhaw uusan wax kaqaban.

Dhaqalaha wadanka ayaa waxa ku baxda balaayin doollar, gudiyada qiimeeya xaladaha kaabayasha wadanka ayaa waxay sheegeen in hoos udhac balaaran uu ku imaan doono meesha lagu gaara 2040 taasi oo adkeyn doonta ganacsiga inuu horumaro.

Bishii la soo dhaafay, golaha senedka ayaa sheegay in dad ka badan 4000 oo rux oo Nigerian ah iyo ajaanib la afduubtay, qaar kale ayaa waxay ku doodayaan in tirada ay intaas ka badan karto.

Madaxa booliska Mohammed Adamu ayaa sheegay in intii udhaxeysay bishii Janaayo iyo April ee sannadkan ugu yaraan 685 oo qof lagu afduutay gud ahan wadanka , 365 qof oo ka mid ahna tiradaas waxay ka soo jeedan Waqooyi galbeed.

Afayenka booliska Frank ayaa BBC -da u shegay in eedaymaha ka dhanka ah afdub inay kaqabten policeka lasojediyey, Inkasto oo ushegay in edeymo cad ayjirin .

Amni darada soo badaneysa ayaa waxay sababtay in kaladambeyn la’aanta ka jirta waddanka ay faraha kabaxday taasi oo ay kor u sii qaaday dhaqdhaqaqyada kooxaha burcada ah.

Waxaa la aaminsanyahay in burcada ka dambaysay ay u badanyihiin beeralay iyo xoola dhaqato.

Toddobaadkii la soo dhaafay, barasaab ka tirsan dawladaha ay dhibaatadu saameysey BBC -da u sheegtay in kuwa afduubay ama afduubka lo’du ay heli lahaayeen xukunka dhimashada.

Mr Obasi waxa uu dareensan yahay in loo baahan yahay tallaabooyin wax ku ool ah, oo ay ka mid yihiin ceyrinta madaxda amniga iyo tababaro dheeraad ah “Xukuumaddu waa in ay sare u qaadaa awoodda booliska si looga hor tago, loona baaro afduubka.

“Marka labaad, maxkamadaha waa in ay sii wadaan qorshe garsoodi ah oo loogu tala galay in lagu maxkamadeeyo kumanaan qof oo lagu tuhunsan yahay in afduubayaasha ay sugayaan maxkamad iyo in ay soo bandhigaan xukunka.”

Balse muddada fog, hagaajinta dhaqaalaha iyo wax ka qabashada musuqmaasuqa ayaa muhiim ah, ayuu yiri.