Maamulka Dowlad Deegaanka Soomaalida ee dalka Itoobiya ayaa shalay buriyay ama laalay heshiis maamulkii ka horreeyay ee madaxweyne Cabdi Maxamuud Cumar uu la galay maamulka gobolka Canfarta ee dalkaasi.
Heshiiskaasi oo xilligaasi ay taageeraysay dowladda dhexe ee dalka Itoobiya ayaa deegaanada Cadhuufo, Caddeeyto iyo Garbo-Ciise oo ka tirsanaan jiray dhulka Soomaalida Itoobiya waxaa lagu hoos geeyay maamulka Canfarta balse tan iyo xilligaasi waxaa dhacayay rabshado u dhaxeeya Soomaalida iyo Canfarta.
Waxaase xaaladda uga sii daray rabshado dhawaan halkaasi ka dhacay oo lagu laayay ilaa 11 qof oo Soomaali ah laguna dhaawacay ilaa afar kale. Rabshadahaasi ayaa sababay in golaha wasiirrada maamulka Soomaalida uu heshiiskaasi buriyo isla markaana uu ku dhawaaqo in deegaanadaasi lagu soo celinayo gacanta maamulka Dowlad deegaanka Soomaalida.
Wasiir ku xigeenka wasaaradda war-faafinta Dowlad Deegaanka Soomaalida, Salaad Dhabar Yuusuf ayaa BBC-da u sheegay in markii ay badatay dhibaatada haysata dadka deegaanadaasi deggan ay go’aansadeen in ay dhulkaasi ku soo celiyaan gacanta maamulkooda.
“Dhibaatooyin soo noqnoqday oo dad farabadan ay ku le’deen oo ka dhaca saddex degmo oo deegaanka Soomaalida ah, oo hadda ka hor dowladihii hore si sahrcidarro ah ay u hoos geeyeen deegaanka Canfarta ayaa had iyo jeer dadka Soomaalida ah lagu laayaa…inta la soo gala dhulka Soomaalida ayaa la laayaa… ilaa iyo hadda 50 qof baa lagu dilay dhulkaa. Dowladda deegaanka Soomaalida guddigeedu fulinta wuxuu go’aansaday in iyada oo laga duulayo dhibaatooyinkii soo noqnoqday, iyo canfarta oo ku guuldareysatay in ay fuliso heshiisyadii howladihii hore ee xitaa sharcidarrada ku gaaray wareejinta dhulkaa…sidaa awgeed baa dadkii la laayay, la dhibaateeyay marka dowladda deegaanka Soomaalida wuxuu go’aan ku gaaray in gebi ahaanba heshiiskaasi uu ka noqdo.”
Salaad Dhabar ayaa ciidamada gaarka ah ee deegaanka Canfarta ku eedeeyay in ay ku soo xad gudbeen dhulka Soomaalida waxa uuna beeniyay in ciidamada Liyuu boolis ee maamulka Soomaalida ay u gudbeen dhanka Canfarta.
Dhawaan ayay ahayd markii wasiirka warfaafinta ee Dawlad Deegaanka Soomaalida ee dalka Itoobiya Cabdullaahi Maxamed Mawliid uu BBC-da u xaqiijiyay dilka 11 qof oo Soomaali ah oo ay dileen maleeshiyaad ka tirsan qowmiyadda Canfarta.
Malayshiyo Canfar ah oo hubaysan ayaa dadkaas laysay waxayna dhaawaceen ugu yaraan afar ruux oo kale” ayuu yiri wasiirka.
“Xukuumadda deegaanka iyo maamulka gobolkaba iyo dawladda faderaalka ahba masuuliyad ayaa ka saaran ilaalinta shacabka, waxaana ka shaqaynaynaa in arrintan oo kale aysan soo noqon” ayuu yiri Cabdullaahi.
“Waxaa jira dhul la isku haysto si nidaamsan oo sharci ah ayaana lagu kala bixi.”
Wali nooma aysan suuragalin in aan helno masuuliyiinta maamulka Canfarta, si aan wax uga waydiinno go’aanka maamulka Soomaalida iyo eedeymaha ah in ay dayaceen dad Soomaali ah oo markii horeyba “si sharcidarro ah” maamulkooda loogu wareejiyay.
Ururka ONLF oo bilo ka hor heshiiska la gashay dowlad deegaanka Soomaalida iyo dowladda dhexe ee Itoobiya ayaa isaguna sharcidarro ku tilmaamay in markii horeba deegaanadaasi la raaciyo dhanka Canfarta.
Af-hayeenkooda ONLF Cabdi Qaadir Xassan Hirmooge ( Caddaani) oo u waramay BBC-da waxa uu sheegay in ay jirto halis weyn oo ah isku dhacyo dheeraad ah oo dhex mara labada qowmiyadood ee Soomaalida iyo Canfarta.
“Waxan rabnaa shacabka Soomaalidu in uu maqlo, maamulka Soomaalida in uu maqlo, ismaamulka Canfarta iyo dowladda Federaalka iyo ciidamada Itoobiya ee iyaguna doorka ku leh, caalamkuna inuu ogaado in ay hadda khatar isku dhac labada qpwmiyadood ah qarka u saaran tahay oo samirku uu xadkiisa dhaafay. Laba in aanan aqoonsanayn oo aad si cad u caddeynayno haddii aanu nahay ururka ONLF, go’aanka lagu wareejiyay saddexda degmo ee qowmiyadda Soomaalida ay deggan tahay,” ayuu yiri afhayeenka ONLF.
Wali dowladda dhexe ee Itoobiya kama aysan hadlin go’aanka maamulka Soomaalida balse waxaa arrintaasi aad u soo dhaweeyay waxgaradka iyo shacabka deggan saddexdaasi degmo.
Xaaji Cali Muuse Xasan oo ka mid ah guurtida la talisa ugaaska beesha Soomaaliyeed ee degta degmooyinkaasi oo BBC-da la hadlay ayaa sheegay in uu aad u soo dhaweynayo go’aanka dib loogu soo celinayo waxa uu ku tilmaamay “dhul si sharcidarro iyo xoog ah looga qaaday” dadkii Soomaaliyeed ee halkaasi degayay.
“Farxad xalay lama seexan, oo xalay dadka ma seexan oo waxaan isku aragnaa in kebed na saarnayd nalaga qaaday,” ayuu yiri Xaaji Cali Muuse.
Arrintan ayaa ku soo beegmeyso iyadoo dagaallo dad badani ku dhinteen ay galbeedka Itoobiya ku dhex mareen dabley ka tirsan qowmiyadaha Amxaarada iyo Benishangul Gumuz, waxaana saraakiisha dowladda Itoobiya ay uga digeen dadka in ay weerarro kale oo aargoosi ah qaadaan.
Weerarkii ugu dambeeyey ee lagu laayey dad ka tirsan qowmiyadda Benishangul Gumuz ayuu sarkaal tirsan dowladda waxa uu ku tilmaamay xasuuq.
Dalka Itoobiya waxaa in dhawaale ka jiray isku dhacyo u dhaxeeya qowmiaydaha dalkaasi, waxaana isku dhacyadaasi loo aaneynayaa is-qabqabsi dhanka xudduudaha ah.
Horey ayaa waxa ay dagaallo dhex mareen qowmiyadaha Soomalaida iyo Oromada, kuwaasi oo isku haystay lahaanshaha magaalada Mooyaale iyo deegaanno kale.
Boqollaal kun oo qof oo collaadaasi ka qaxay ayaa wali barakacayaal ku ah gudaha dalka Itoobiya.
Khamiistii la soo dhaafay ayaa waxaa la soo gabagabeeyay shir nabadeed lagu soo afjarayay colaadda Oromada iyo Soomaalida.
Inkastoo colaadda Soomaalida iyo Canfarta ay ka baaxad yarayd middii Oromada, haddana dhawr jeer ayay soo laalaabatay.Wasiirka warfaafinta ee Dawlad Deegaanka Soomaalida ee dalka Itoobiya Cabdullaahi Maxamed Mawliid ayaa dhawaan BBC-da u sheegay in “Muhiimaddu ma aha in aan ciidammada Liyuu booliiska amarno oon dhahno saaka dagaal gala, balse muhiimaddu waa in aan nidaam dastuuri ah marno oo sharcigu sida uu ogol yahay aan dadka wax ugu qabanno.”
