Bartamihii bishii July waxaa si lama filaan ah albaabada loo laabay xaruntii caanka ahayd ee ‘Xfzi Qur’aan’ ee magaalada Ginda, waxaana labo maalin kadib xabsiga loo taxaabay maamulihii iyo Sheekh Adem Jaabir Shaban oo ilaa hadda aan la ogeyn halka lala aaday sida ay sheegeen ehelada.
Idiris Ibraahim oo ka mid ah culumada waawayn ee dalkaasi ayaa isagoo ku sugan dalka UK u sheegay BBC-da in magaalooyinka waaweyn ee caalamka ay ka socdaan qeylo dhaan ay dadku ku muujinayaan in Sheekh Adem la sii daayo, isla markaana la ixtiraamo xuquuqda diinta ee Eritrea.
Idiris oo qudhiisa ka soo jeeda Ginda ayaa sheegay in uu si dhow ula socdo xaaladda.
Ka dib markii si lama filaan ah loo xiray xarunta Qur’aanka ee 15 July, 2025, “Sheekh Shaaban wuxuu bilaabay cabasho ka dhan ah xiritaanka, laba maalmood ka dibna way yimaadeen oo ay afduubteen – waxay ahayd afduub,” ayuu yiri.
Gudoomiyaha magaalada Ginda ayaa sheegay in loo xiray arimo la xiriira arintaan.
Markii xarunta quraanka la xiray islamarkana la xiray Sheekh Shacbaan ayuu u ku yiri, ‘Tani waa qalad, waxaad samaynayso sax maaha” .
“Sheekh Adem Shaaban waa aabe, dhalay shan carruur ah.
Xarunta Waxbarashada Islaamka [Mahad] oo la sheegay in la asaasay 1969-kii, ayaa kulmisay xarumaha yar yar ee Qur’aanka kariimka ah.
Sannadkii 1996-dii, in ka badan 13 macalimiin ayaa la sheegay in la xiray.
Ka dib markii la xiray dugsigii weynaa ee caanka ahaa ee (Mehad) sannadkii 2000, waxa loo bedelay xarun dugsi Qur’aanka kariimka ah, taas oo uu ku dadaalay Sheekh Adem Shaaban.
Idiris mar uu soo hadal qaaday mudaaharaadyadii hore iyo kuwa socda, waxa uu sheegay in xarakadu aanay ahayn mid ay kaga dhiidhinayaan dhacdada hadda jirta balse ay sidoo kale muujinayso xariga sharci darrada ah ee lagu hayo culimada diinta ee socda 30-kii sano ee la soo dhaafay.
“Markii xogtani ka timi tuulada, waxay noqotay wax aysan cidina aqbaleyn, laakiin asal ahaan dambigani ma bilaaban hadda Horraantii 1990-meeyadii, inta u dhaxaysa 200 ilaa 250 sheekh iyo culimo ayaa la xiray,” ayuu yiri.
Xarigga madaxada diimaha ayaa aad ugu baahay dalka Eritrea sanooyiinkii u dambeeyay.Â
Dowladda Eritrea ayaa marar badan lagu eedeeyay inay ku xad-gudubto xuquuqda aadanaha iyo xorriyadda diinta.
Tusaale ahaan, wareysi uu BBC-da la yeelatay 2018, wasiirka warfaafinta Eritrea Yemane Gebremeskel wuxuu yiri: “Eritrea waa waddan ixtiraama xuquuqda diinta.
Si kastaba ha ahaatee, ma jiro wax jawaab ah oo ka soo baxay dowladda Eritrea oo ku aadan xaaladda Ginda.
BBC-da ayaa email u dirtay safaaradda Eritrea ee UK si ay jawaab uga bixiso arrintan, balse wali wax jawaab ah kama helin.
BBC-da ayaa xaqiijisay in xarunta Qur’aanka la xiray kaddib markii Sheekh Adem la xiray.
“Waxaa la sheegay in dowladdu ay doonayso inay la wareegto dugsiga,” ayuu yiri Idiris.
Laga soo bilaabo 2017, dawladda Eritrea waxay dhaxashay ku dhawaad ​​dhammaan dugsiyada iyo xarumaha caafimaadka ee ay dawladdu leedahay oo ay maamusho.
Intii u dhaxeysay October/November 2017, Ustaz Haji Musa Mohamednur, oo xabsiga loo taxaabay ka dib markii uu ka soo horjeestay in dugsiga Dia’ al-Islamia – Akria lagu wareejiyo dowladda ayaa xabsiga ku dhex dhintay.
Dhalinyaro dhowr ah ayaa sanado badan ku xirnaa xabsiyo kala duwan oo ku yaala Adi-Abeto, Maysrwa, Hashferai, Ala iyo meelo kale.
Sannadkii 2019, dawladda Eritrea waxay amartay dhammaan dugsiyada ay maamusho Kaniisadda Ortodokska, Islaamka, Kaniisadda Kaatoliga.
Dawladdu waxay ku doodaysaa in ay tallaabadaas ku qaaday iyada oo tixraacaysa Xeer tirsigiisu yahay Lr. 73/1.
Dowladda, oo inta badan lagu eedeeyo xadgudubyo ka dhan ah xuquuqda aadanaha, ayaa ka jawaabtay dhaleeceynta ka dib markii ay la wareegtay xarumo caafimaad oo ay maamusho kaniisadda Catholic isla sanadkaas.
Xilligaas, Ergeyga Gaarka ah ee Qaramada Midoobay ee Xuquuqda Aadanaha ee Eritrea, Daniela Craves, ayaa sheegtay in ficilku muujinayo in “xaaladda xuquuqul insaanka ee Eritrea aysan is beddelin.
