Ilaa 300 oo ciidamo Britain ka soo jeeda ah ayaa tegay dalka Maali ee ku yaalla Galbeedka Afrika, xilli ay u muuqatay in xuddunta kooxda la baxday Khilaafada Islaamka, taa oo ka soo wareegtay Bariga Dhexe una soo guurtay Afrika.
Howlgal saddex sano socday oo loogu magac daray Howlgalka Newcombe, waxaa qeyb ka ah illaa 15,000 oo ciidamo Qaramada Miodobay ah, uuna taageerayo Faransiiska, taas oo qeyb ka ah dedaal loogu jiro xasilinta qeyb ka mid ah qaaradda oo loo yaqaanno Saaxil.
Maali waa mid ka mid ah dhowr dal oo Saaxil ka tirsan oo haatan dagaal kula jira kooxaha jihaad doonka ah, codaaladda ayaana sii xoogeysaneysa.
Marka loo eego xogta argagixisada dunida oo la daabacay, 25-kii November, xuddunta kooxda la baxday dowladda Islaamka waxay ka soo wareegtay Bariga Dhexe iyadoo u soo wareegtay Afrika iyo qeybo ka mid ah koofurta Aasiya. Dilka ay kooxdaas ka gaysato dalalka Saxaraha ka hooseya ee Afrika, ayaa kor u kacday boqolkiiba 67%, sanadkii la soo dhaafay.
“Ballaarashada xulafada ururka ee dalalka Saxaraha ka hooseeya ee Afrika, ayaa sababtay in kacdoon argagixiso uu ka dhaco dalal badan oo gobolka ka tirsan,” ayaa lagu sheegay xogta.
“Toddobo ka tirsan 10-kii dalba ee ay aadka uga jirto argagixsada, waa dalalka ka hooseeya Saxaraha Afrika: Burkina Faso, Mozambique, Congo, Maali, Niger, Cameroon iyo Itoobiya”.
Warbixinta ayaa tilmaameysa in sannadkii 2019 “dalalka Saxaraha ka hooseeya ee Afrika ay diwaan geliyeen tiradii ugu sarreysay ee dilalka ay geystaan kooxda isku magacawday dowladda Islaamka, taas oo gaartay 982, amaba koror 41%”.
Marxaladda xigta ee la dagaallanka argagixsada’
Kooxaha jihaad doonka ah ayaa in muddo ahba ka jirtay Afrika.
Hoggaamiyihii Al-Qaacida ee la dilay Osama Bin Laden ayaa Sudan ka dhigtay saldhiggiisa kahor inta uusan u wareegin Afghanistan, sannadkii 1996.
Dhaqdhaqaaqa ka jira Nigeria ee Boko Haram, oo caan ku ah afduubka boqollaal gabdho iskuulley ah, sida midkii ay ka geysteen Chibok, sannadkii 2014, ayaa weerarro waaweyn fuliyay kaddib markii ay ku dhawaaqeen jihaad sannadkii 2010.
Balse maanta, iyadoo uu soo badanayo tartanka u dhaxeeya kooxaha jihaad doonka ah ee iska soo horjeeda, haddana khatarta argagixisada ee gobolka ayaa sii kordheysa.
Xiriiriyaha waaxda la dagaallanka argagixisada ee Mareykanka, Nathan Sales, ayaa sheegay in ururka IS iyo Al-Qaacida ay labadooduba inta badan howlahooda ka soo wareejiyeen Suuriya iyo Ciraaq ayna usoo wareejiyeen xulufada ay ku leeyihiin Galbeedka iyo Bariga Afrika, iyo sidoo kale Afghanistan.
Wuxuu yiri “Afrika waa safka hore ee marxaladda xigta ee la dagaallanka argagixisada”.
Balse keliya maaha dagaal u dhaxeeya dowladda iyo kooxaha jihaad doonka ah, waxaa sidoo kale jira isku dhacyo uu dhiig ku daato oo dhex mara taageerayaasha Al-Qaacida iyo IS. Cadowtinimada u dhaxaysa ayaa noqotay mid ka ballaaran sida uu saadaalinayo khabiir dhanka jihaadka ah oo u dhashay Faransiiska, Olivier Guitta oo ka tirsan GlobalStrat:
“Afrika waxay noqoneysaa saldhig jihaad 20-ka sano ee soo socda waxayna beddeli doontaa Bariga Dhexe”, ayuu hadalka ku daray.
Al-Qaacida iyo Ururka la baxay dowladda Islaamka ayaa wadaaga hal hadaf oo ah in madaxda ay Reer Galbeedku taageeraan in ay yihiin “kuwo diinta ka baxay”.
Balse waxay aad ugu kala duwan yihiin qaabka ay u wajahaan.
Ururka IS waxaa lagu yaqaan qaab aad u adag oo ay tacaddiyo u geysato – sida laga dheehan karo muuqaallada naxdinta leh ee ay baahiyaan iyaga oo dad gowracaya.
Inkastoo ay tan soo jiidaneyso dadka dhimirka ka xanuunsan iyo dembiilayaasha la xukumay, waxaa sidoo kale looga gol leeyahay in lagu qasbo inta badan Muslimiinta.
Al-Qaacida iyo xulafadeeda ayaa sidoo kale doonaya inay helaan aaminaadda bulshada qaar ee aan kalsoonida ku qabin dowladahooda ama booliiskooda.
Waa kuwee dalalka khatarta u nugul?
Maali iyo Saaxil
Dhowr dal oo ka mid ah kuwa ugu saboolsan dunida ayaa xad la leh Saaxil.
Gobolkan waxaa loo yaqaannaa “Saaxil”, waa eray Carabi ah oo la micno ah “xeeb”.
Mali, Chad, Niger, Burkina Faso iyo Mauritania waa dalalka uu ka kooban yahay gobolka Saaxil waxayna dhammaantood la kulmeen weerarro uga yimaada kooxaha jihaad doonka ah.
Qeybo ka tirsan gobolka waxaa ragaadiyay abaar, saboolnimo, shaqo la’aan, musuqmaasuq waxaana meelaha qaar ku yaalla dhulal badan oo aan la maamulin.
Sida uu Sales sheegay: “Galbeedka Afrika waa meel ku habbboon, iyadoo dalalka aan ka war heyn geyigooda ay ciidamadoodu geystaan tacaddiyo, ayna leeyihiin xudduudo aan la maamulin”.
Kooxda jihaad doonka ah ee ugu tunka weyn gobolkan waa ururka Al-Qaacida xulafada la ah ee Jama’at Nusrat Al-Islaam wa’l-Muslimin (JNIM).
Kooxda waxay tartan ballaaran kula jirtaa kooxda IS xulafada la ah ee Greater Sahara (ISGS), sannadkanna waxaa ka dhex maray dagaallo.
Nigeria
Dalka Nigeria waxaa ka dhacay qaar ka mid ah weerarradii ugu ba’naa ee ay geysteen kooxaha jihaad doonka ah ee gobolka ka dhaca, iyadoo dowladda ay la daalaa dhacayso gacan ku heynta waqooyi-bari ee dalkaas oo ay ku sugan yihiin Boko Haram.
Sida laga soo xigtay xogta argagixisada caalamka, Boko Haram ayaa mas`uul ka ahayd in ka badan “37,500 oo dhimasho oo ka dhashay dagaalka iyo in ka badan 19,000 dhimasho la xiriira argagixisanimada, tan iyo sannadkii 2011, kuwaas oo badankood ka dhacay Nigeria,” sidoo kale waxaa ka mid ah weerarro ka dhacay dalalka deriska ah.
Sannadkii 2015, qeyb ka tirsan Boko Haram ayaa sheegtay inay daacad u tahay Ururka “Dowladda Islaamka ee Gobolka Galbeedka Afrika” (Iswap), iyagoo si fudud uga soo gudbay xadka, waxayna qabsadeen saldhig ku yaalla xeebaha Harada Chad, sannadkii 2018.
Ururka IS ayaa wixii intaas ka dambeeyay si xooggan u taageerayay xulufada Afrika uu ku leeyahay.
Weli weerarrada waxaa lagu fuliyaa magaca Boko Haram. Muuqaal ay kooxda soo bandhigeen, 1 December, ayaa lagu sheegtay mas`uuliyadda xasuuq koox beeraley ah loogu geystay gobolka Borno, kuwaas oo ay kooxdu sheegtay inay la shaqeynayeen ciidamada dowladda.
Dalalka galbeedka ayaa caawinaad xaddidan oo militari iyo mid sirdoon u fidiyay Nigeria. Diblomaasiyiinta Galbeedka ayaa sheegay inay xayirayaan musuqmaasuqa iyo rikoorka xun ee xuquuqda aadanaha ee ka yaalla milatariga Nigeria.
Guul darrada Nigeria waxaa qeyb weyn ka ah aaminaad darrada dowladda lagu qabo iyo shaqaaleysiinta ay sameeyaan Boko Haram iyo kooxo kale oo jihaad doon ah oo ka jira gobolka.
“Xaaladda musuqmaasuqa Nigeria ayaa burburinaya wax walba”, ayuu sheegay Olivier Guitta.
Waqooyiga Afrika
Kacdoonka Al-Qaacida ee Waqooyiga Afrika ayaa ka bilwoday Algeria.
Sidaas darteed wax lala yaabo maaha in hoggaamiyaha dhowaan la soo magacaabay ee Al-Qaacida ee Islaamka Maqrib (AQIM) uu ka soo jeedo Algeria.
Abu Cubayda Al-Annabi oo ah 51 sano jir, garkiisu cad yahay, wuxuu beddelayaa Abdelmalik Droukdel, oo ay ciidamada Faransiiska bishii June ku dileen dalka Maali.
Magacaabista ninkan waxaa aad u soo dhoweeyay taageerayaasha Al-Qaacida halka kuwa taageersan ururka IS ay shaki ka muujiyeen sida uu ugu habboon yahay xilkaas.
xigasho bbc
