Labo markab oo ah kuwa dagaalka oo laga leeyahay dalka Mareykanka ayaa maraya marin biyoodka Taiwan, sida lagu shaaciyay war ka soo baxay ciidamada badda Mareykanka.
Waa howlgalkii ugu horreeyay oo noocan ah oo dhaca tan iyo markii ay sii korortay xiisadda u dhaxeysa Taiwan iyo Shiinaha oo cirka isku sii shareertay markii Afhayeenka Aqalka Wakiilada Mareykanka Nancy Pelosi ay horaantii bishan booqatay Taiwan.
Shiinaha ayaa ka falceliyay booqashada Nancy Pelosi waxa uuna aagga hadda ay maraakiibta Mareykanka marayaan ka sameeyay dhoolatus militari oo ballaaran.
Ciidamada badda ee Maraykanka iyo kuwa kale oo reer galbeed ah ayaa si joogta ah u marayay marin-biyoodkan sanadihii u dambeeyay.
Washington ayaa sheegtay in labada markab ee gantaalaha laga hago oo lakala yiraahdo USS Antietam iyo USS Chancellorsville ay uga gol leedahay adkeynta xorriyadda socodka biyaha caalamiga ah.
Beijing waxay u aragtaa falalkan kuwo sii kicinaya xaaladda waxayna ku adkaysanaysaa in jasiiradda Taiwan ay tahay qayb ka mid ah dhulka Shiinaha.
Axadda maanta ah ayay ciidanku Shiinaha sheegeen inay la socdaan dhaq-dhaqaaqa labada markab, iyagoo sheegay inay sameeynayaan feejignaan dheeri ah, ayna diyaar u yihiin inay ka jawaabaan daandaansi kasta, sida ay ku warrantay wakaaladda wararka ee Reuters.
Ciidamada badda ee Mareykanka ayaa bayaan ay soo saareen ku sheegay in tagidda marin biyoodka Taiwan ay muujineyso sida ay uga go’an tahay Mareykanka in la helo marin xor ah oo furan.
Wasaaradda difaaca ee Taiwan ayaa sheegtay in maraakiibtu ay u shiraacdeen jihada koofureed, ciidamadeeduna ay isha ku hayaan, balse “xaaladu waa sideedii caadiga ahayd”.
Taiwan waa jasiirad iskeed isu maamusha, balse Shiinuhu waxa uu u arkaa gobol ka go’ay oo uu ugu dambayntana la midoobi doono, haddii loo baahdana xoog loo isticmaali doono midowga.
Taiwan ayaa sannadihii u dambeeyay noqotay xuddun kale oo abuurta xiisad u dhaxaysa Washington iyo Beijing, iyada oo Maraykanku uu ku lug lahaa xiisado diblomaasiyadeed oo ku saabsan arrintan.
Maraykanku wuxuu u hoggaansamaa siyaasadda “Hal Shiine” – oo ah tiirka xiriirka diblomaasiyadeed ee labada waddan oo aqoonsan hal dowlad oo Shiine ah taas oo uu xiriir rasmi ah la leeyahay.
Laakiin Mareykanka ayaa sidoo kale ilaaliya xiriir “aan rasmi ahayn” oo uu la leeyahay jasiiradda. Waxaa xiriirkiisa ka mid ah in Taiwan uu ka iibiyo hub ay isku difaacdo.
Dadkii ugu horreeyay ee la yaqaannay ee Taiwan waxay ahaayeen qabiillo Austronesia ah, kuwaas oo loo malaynayo inay ka yimaadeen koonfurta Shiinaha ee casriga ah.
Jasiiraddu waxay u muuqataa inay markii ugu horreysay ka soo muuqatay diiwaannada Shiinaha, markii boqor qarniyo hore talinayay uu u diray ciidan sahamiya aagga – waa arrin ay Beijing u isticmaasho taageeridda sheegashadeeda dhuleed.
Kaddib muddo kooban oo ah xilligii gumeysigii Nederland (1624-1661), Taiwan waxaa maamulayay boqortooyadii Qing ee Shiinaha laga soo bilaabo 1683 ilaa 1895.
Waxaa jiray dagaal sokeeye oo ka qarxay Shiinaha, kaas oo ciidamo uu hoggaaminayay Chiang Kai-shek ay ku jabiyeen ciidankii Shuuciga ahaa ee Mao Zedong.
Dadkii ka soo haray dowladdii Kuomintang (KMT) ee Chiang iyo taageerayaashooda oo dhamaa ilaa 1.5 milyan oo qof waxay u qaxeen Taiwan 1949-kii.
Kooxdan, oo loo yaqaanno Dhulweynaha Shiinaha, ayaa sanado badan gacanta ku haysay siyaasadda Taiwan, inkastoo ay 14% keliya ka ahaayeen dadweynaha. Chiang wuxuu dowlad dibadjoog ah ka dhisay Taiwan taas oo uu hoggaaminayay 25-ka sano.
Wiilkiisa oo lagu magacaabi jiray Chiang Ching-kuo ayaa oggolaaday dimoqraadiyad kaddib markii uu xukunka qabtay. Waxa uu iska caabbin kala kulmay dadka deegaanka oo ka carooday xukunkii kali-taliska ahaa, waxana uu cadaadis kala kulmayay dhaqdhaqaaq dimuqraadiyadeed oo sii kordhaya.
Madaxweyne Lee Teng-hui, oo loo yaqaan “Aabaha Dimuqraadiyada” Taiwan, ayaa u horseeday isbeddelo dastuuri ah, wuxuuna aakhirkii sameeyay sanadkii 2000 dariiqii loo doortay madaxweynihii ugu horreeyay ee aan ahayn KMT, Chen Shui-bian, 2000.
