Waxaa socda qorshe Jeel ogaadeen loogu badalayo “goob lagu xasuusto tacadiyadii iyo dhibaatooyinkii muddada dheer loou gaysanayay dadka”, sida uu sheegay maamulka DDS.
Qorshahaan oo ay waddo dwolada deegaanka Soomaalida ayaa waxaa la sheegayaa in sidoo kale dadweynuhu ay codsadeen in halkaa laga dhigo goob dadka lagu tuso ‘raadadkii xumaa’ ee ka dhanka ahaa xuquuqda aadanaha ee ay soo mareen dad badan oo deegaanka u dhashay.
“Jeel Ogaadeen waxaa la isku raacay in laga dhigo xusuus reeb ‘Memorial Centre’ oo lagu xusuusto jeel aad u weynaa oo dad aad u tiro badan xuquul insaankooda lagu bahdilay, lagu rafaadiyay oo dad badan baa ku dhintay, caruur badan baa ku dhimatay marka waxaan rabnaa in dadkii ku dhintay lagu xusuusto oo loogu duceeyo, inta noolna ay ka helaan booga dhay oo loo qirto dhibkii ku dhacay, ayay tiri Foosiya Cabdikariin Cabdulqaadir oo ah guddoomiye ku xigeen baarista Tacdiyada ka dhacay DDS iyo dib heshiisnta iyo xaal-marinta dhibanayaasha.
Waxay Foosiyo sheegtay in go’aankaas uu dowladda deegaanka ka yimid ka dib markii ay shacabka ka codsadeen.”Go’aanka dowladda deegaanka ayuu ka yimid shacabka ayaana codsaday waayo waa astaan aad dadka xanuun badan ugu leh oo isbadalka markii uu dhacay 2018 ayaa dad shacab ah waxay ka codsadeen in gebi ahaanba meeshaan la xiro marka waa la xirayo xabsi ma ahayn sida uu isbadalka u yimid.
Dowlad deegaanka Soomaalida ayaa leh Komiishanka Baarista Tacaddiyadii ka dhanka ahaa xuquul insaanka ee dowlad deegaanka ka dhacay iyo xaalmarinta dhibanayaasha.
Waxaa la aasaasay 2022-kii waxaana loo xilsaaray in hawshaan Jeel Ogaadeen wixii laga dhigi lahaa laga soo baaraan dego oo la soo daraaseeyo, sida ay sheegtay Fowsiya.
Qaar ka mid ah tacaddiyadii ka dhacay
Cali Xasan
Qaar ka mid ah dadkii xabsigaas lagu soo xiray ayaa horay uga sheekeeyay dhibaatooyinkii arxan darrada ahaa ee ka dhacay gudaha xabsiga, waxaana daskaas ka mid ahaa Cali Xasan oo mar sii horreesay BBC-da uga warramay wixii uu ka kulmay Jeel Ogaadeen.
Cali inta aan Jeel Ogaadeen lagu xirin, wuxuu ka mid ah askarta ilaaliso xabsiga wuxuuna askarinimo uu ku soo shaqeeyey 17 sano.
“Maalin maalmaha ka mid ah aniga oo shaqada ku jira ayuu taliyahayga ii yeeray wuxuuna igu yiri ‘kaalay maxabiista garaac oo jirdil ku samee’ anigana waan ka diiday waxaanna ku soo noqday goobti shaqada. Markale ayuu haddana ii yeeray sida oo kale ayuu igu yiri haddana waan diiday. Taliyaha xabsiga marka arrinteyda maqlay wuxuu igu yiri ‘Adiga waxaad xiriir la leedahay ONLF’ sidaa ayaana la iigu xiray” ayuu yiri isaga oo ka warbixinayo sida uu xabsiga ku galay.
Cali wuxuu sheegay inuu xabsiga gaar ahaan qolka 8aad uu ku xirnaa 20 bilood uu muddo ku jiray god ay masas ku jiraan, garaacid, jirdil iyo dhibaata badanna looga geystay xabsiga.
“30 maxbuus annaga oo ah ayaan qolkaa yar ku xirneen sida eyda ayaan u sexan jirnay oo dusha ayaan iska wada fuuli jirnay maadaamaa qolka uu ciriiri ahaa. Askartana waxay nagu sameeynayeen si aan u seexan qolka dhan biya ayey ka soo buuxin jireen.” ayuu yiri Cali Xasan.
Maryam Macallin Cabdullaahi
Dhanka kale dadka xabsiga ‘Jeel ‘Ogaadeen’ Silica kala kulmay waxaa ka mid ah Maryam Macallin Cabdullaahi oo ah hooyo lix carruur ah dhashay.
“Aniga oo la igu eedeyey inaan ka tirsanahay ONLF xabsiga Jeel Ogaadeen iyo Xabsiga Qaalitii ee Addis Ababa waxaan ku xirnaa 10 sano iyo 8 bilood” ayey tiri.
Maryam marka ay xusuusato silici ku soo maray xabsiga Jeel Ogaadeen indhaheeda ilma ayaa soo dhaafaysa.
“Habeen iyo Maalin sida ay ii garaacayeen hadda xafaayad ayaan isticmaalaa”. Maryama jirdilki loo geystay iyo adeeg caafimaad oo ay helin darteed maadaamaa ay kaadida cishan karin wxay ku qasbanaatay iney marweliba xafaayad xirato.
“Maxabiista marka ay qolka ka bixiyaan oo ay qol kale u wareejinayaan gacan iyo lug ayaa silsilad looga xirayey, qof gacan iyo lug ay silsilad ugu xiran tahay sida uu u tallaabsado ayaa adag.”
Xadgudubyada dhinaca jinsiga ee haweenka maxabista ah loo geysto waa mid aad u dag ayey tiri. ” abeenki ayey imanayaan gabdhaha quruxsan oo da’da yar ayey la baxayaan waxayna leeyihiin ‘Kaalay Komishineerka (taliyaha xabsiga) shaah u kari’ dumarka waaweyn ma rabaan oo ma wataan.
Xabsiga Jeel Ogaadeen carruurta hooyooyinkooda ayaa lala xiri jiray, maxbiiskana maalinti oo dhan waxaa cunta ahaan loo siinayey rooti qamadi laga sameeyo iyo koob shaah ah oo keli ah.
Maxaad ka taqaan Xabsigii Jeel Ogaadeen?
Xabsiga Jeel Ogaadeen wuxuu ku yaallaa magalada Jigjiga, wuxuuna ku fadhiyaa dhul weyn waxaana ku wareegsan darbi aad u dheer oo salig lagu wareejiyey.
Albaabka hore ee laga soo galayo inkasta oo uu ku qoran yahay Xabsiga Dhexe ee Deegaanka Soomalida haddana xabsiga wuxuu ku soo caan baxay oo loo yaqaanna ‘Jeel Ogaadeen’.
Maamulki hore ee Cabdi Maxamuud Cumar wuxuu marar badan uu isku dayay inaan magaca ah ‘Jeel Ogaadeen’ xabsigaasi looga yeerin.
Madaxa Komishiinka Asluubta Deeganka Soomaalida Bashiir Cabdi wuxuu BBC u sheegay inkasta oo xabsiga la yaqaannay uu ahaa Jeel Ogaadeen haddana waxaa jiray gooba kale oo qarsoodi ah oo dadka lagu silcin jiray.
Deyrka kore ee xabsiga marka gudaha loo sii galo waxaa ku yaalla darbi kale oo gudaha ah.
Dad horay xabsigaasi uga xirnaa oo BBC u warramay waxay sheegeen inuu xabsiga dhowr qaybood uu ka kooban yahay ayna jireen qolal magac kala duwan loo bixiyey oo macabiista lagu ciqaabo.
Waxaana qolalkaasi ka mid ah 7aad, 8aad iyo 9aad. Qolka 8aad loo yaqaanno waa qol mugdi ah waxayna sheegeen maxabiistu in lagu xiri jiray dadka lagu soo eedeeya falalka aragagixisada iyo xubnaha jabhadda ONLF.
