Gardaí – oo ah saraakiisha booliiska ee Ireland – ayaa socdaal ku gaalaabixiyey iyaga oo dhex maraya safafka rakaabka baska, dhowr kiiloomitir koonfurta xadka Waqooyiga Ireland.
Arrintan waxaa indhaha ku haya oo maamulayey taliyaha guud ee Garda National Immigration Bureau, Kormeeraha Dembi Baarista Sare, Aidan Minnock.
“Haddii aysan haysan sharci ay ku joogaan Ireland, waxaan u kaxeynaa Dublin,” ayuu sharraxayaa. “Waxaan isla maalintaas saaraynaa doon oo ku celinanaynaa UK.”
Codsiyada magangelyada ee Ireland ayaa sare u kacay ku dhawaad 300% sannadkan marka loo barbardhigo muddada la midka ah ee shan sano ka hor. Kororka dadka ka imaanaya UK waxaa sababay arrimo kala duwan, oo ay ku jiraan siyaasadda adag ee UK ka qaadatay arrimaha socdaalka kadib Brexit, oo ay ku jirto cabsida laga qabo in loo tarxiilo Rwanda, iyo sidoo kale dhaqaale ahaan Ireland oo si wanaagsan u soo kabanaysa.
Dadka magangelyo-doonka ah ee ka imanaya UK una socdaala Jamhuuriyadda Ireland badankooda waxay dalka ku soo galaan iyaga oo ka gudbaya Waqooyiga Ireland, maadaama aysan jirin baadhitaan baasaboorka ah oo laga sameeyo xuduudaha diyaaradaha ama doomaha. Baadhitaanada Garda ee xadka dheer ee 500km (310 miles) ayaa ah habka keliya ee lagu joojin karo gelitaanka sharci-darrada ah.
Kormeeraha Dembi Baarista Sare Minnock ayaa BBC-da u sheegay in 200 oo qof sanadkan dib loogu celiyay UK sababo la xidhiidha baadhitaanada laga sameeyo xuduudaha, inkastoo la rumeysan yahay in ay yaryihiin marka loo eego tirada dhabta ah ee si sharci-darro ah uga gudba xuduudaha furan.
In ka badan 2,000 oo qof oo si sharci-darro ah u soo galay Ireland ayaa la siiyay amarro tarxiil ah sanadkan, taas oo ka dhigan koror 156% marka loo barbardhigo isla muddada sannadkii 2023. Si kastaba ha ahaatee, kaliya 129 qof (oo ah wax ka yar 6%) ayaa la xaqiijiyay inay ka tageen waddanka. Dowladda ayaa sheegtay in ay dhawaan bilaabi doonto duulimaadyo gaar ah oo lagu tarxiilayo, iyadoo sidoo kale ka qaadi doonta howlaha xafiisyada qaar ka mid ah shaqaalaha socdaalka Gardaí.
Walwalka dadweynaha ee ku saabsan socdaalka ayaa si dhow ula xidhiidhaa dhibaatada guriyeynta ee ba’an ee Ireland. Jamhuuriyadda Ireland hadda waxay ku jirtaa kaalinta ugu liidata Midowga Yurub marka loo eego guriyo siinta dadka dhalinyarada ah.
Agaasimaha Fulinta ee Golaha Qaxootiga ee Ireland, Nick Henderson, ayaa sheegay in dhibaatadu tahay “duufaan is biirsatay” oo ay sababtay in aan la dhisin guryo ku filan tobannaan sano iyo dowladda oo aan diyaar u ahayn kororka magangelyo-doonka – oo loo yaqaan International Protection Applicants (IPAs) – kuwaas oo u baahan caawimaad dhanka hoyga ah.
Ku dhawaad saddex sano gudaheed, tirada magangelyo-doonka ay hoysiiso adeegga dowladda ee International Protection Accommodation Services (IPAS) ayaa afar laab korodhay – laga bilaabo 7,244 ilaa 32,649 qof. In ka badan 100,000 oo Yukreeniyiin ah, oo la siiyay xaalad gaar ah, ayaa sidoo kale magangalyo ka dalbaday Ireland muddadaas.
Tobannaan kun oo magangelyo-doon ah – qaarkood oo horey ugu sugnaa Ireland magangelyo ahaan, halka kuwa kale wali sugayaan in loo diiwaan geliyo – ayaa loo daabulay bulshooyin ku kala yaalla dalka oo dhan, iyaga oo hoy loogu diyaariyay hoteello, dugsiyo hore, guryo dabaqyo ah, xataa xeryo waaweyn oo teendhooyin ah.
Dhibaatada guriyeynta ee Ireland ayaa ka dhigan in xitaa kuwa loo oggolaaday magangelyada ay dhibaato ku qabaan inay ka baxaan nidaamka ku meel gaadhka ah, iyadoo dadka kale ay imaanayaan. Ku dhawaad 1,000 qof ayaa hadda ku nool teendhooyin ku meel gaar ah.
Dhanka isbeddelka sharciyada iyo saamaynta Soomaalida
Sida uu BBCda u sheegay Sulaymaan Maxamed Cabdullaahi, oo u dhaqdhaqaaqa xaquuqda aadanaha, madaxna ka ha haya’adda Horn Of Afrikca Peoples Aid of Nothern Ireland, oo fadhigeedu yahay waqooyiga Ireland oo ka tirsan UK, ayaa xusay in tallaabadani ka turjumayso walaaca Ireland ka qabto heerka qulqulka magangalya doonka ee dalkaasi
“Sharciga hadda ayaa la diyaarinayaa, oo wasiirka cadaaaladda ayaa laga sugayaa in dib eegis lagu sameeyo lana soo saaro wax cusub oo dhanka sharciga socdaalka ee Ireland, taasina waxaan is leeyahay waxay soo saari karaysaa in Ireland qaaddo in la hor istaago dadka ka baxsanaya sharciga UK ee Rwanda lagu gaynayo” ayuu yiri Sulaymaan.
Isagoo sharaxayey waxaa laga filan karo inay qaado oo dheeri ah Ireland ayuu yiri “Dabcan waxay samayn doonaan inay xoojiyaan ammaanka xaduudaha oo ay halkaas ka hor istaagaan dadka doonaya inay dalkooda soo galaan ee UK ka imaanaya oo ay ku celiyaan UK” ayuu sharaxaadis raaciyey.
Sulayman, wuxuu aaminsan yahay in qulqulka magangalyo doonka aysan celin doonin wadiiqooyinka ay doonayaan inay ku hakiyaan dowladduhu maadaama ay nolol raadis yihiin.
Ireland, waxay ka mid tahay Midowga Yurub, waxaana suura gal ah inay dabri karaan sharciyada socdaalka ee dalalka Midowgaasi ku jira ku midaysan yihiin balse waxkasta waxay qaadan karayaan waqti ayuu BBC-da u sheegay Sulaymaan oo u dooda xaquuqda Aadanaha.
“Waxaa laga yaabaa haddii ay dadka magan galyo doonka ah waydiistaan Ireland, oo haddii loo diido qaabilaada ayna ka quustaan maxkamaddaha dalkaasi ay arjiyadooda dacwada u dirsan karaan kuwa Maxkamaddaha Midowga Yurub, taasna ay caawin karayso” ayuu yiri Sulaymaan.
Ireland ayaa waxay ka ka mid tahay dalalka Yurub ku yaalla oo ay sanadaihii dambe Soomaali badan halkaas u tageen inay magan gelyo ka helaan.
