Ma ku saxsan yihiin Masaaridu inay u baqaan Siinaay, marka la eego mushkiladda haysata Falastiiniyiinta ee la xiriirta weerarrada ay Israa’il ka waddo marinkak Qasa ee ay deriska yihiin? Dukumntiga Ingiriiska ayaa jawaabta haya.
Dukumentiga, oo uu arkay wariye BBC ka tiran wuxuu daaha ka rogayaa in Israa’iil ay samaysay qorshe ay Falastiiniyiinta Qasa ugu dhoofinayso waqooyiga Siinaay 52 sano ka hor.
Ka dib markii askarta Israa’iil ay galeen Qasa, daanta galbeed, bariga Quddus, iyo buuraleyda Suuriya ee Golan Heights dagaalkii Juun 1967kii, marinku wuxuu israa’iil ku noqday meesha ay kala kulanto dhibaatada ugu weyn ee dhinaca amniga.
Xeryaha qaxootiga ee buux dhaafay waxay noqdeen halka ay ka samaysanto iska caabbinta askarta Israa’iil, duullaankana looga soo qaado ciidanaka soo galay iyo kuwa la shaqeeya.Sida ay sheegayaan qiyaasaha uu ingiriisku sameeey, markii Israa’iil ay galaysay Gaza waxaa marinkaas ku sugna ilaa 200,000 oo qaxooti ah oo ka kala yimid deegaannada kale ee Falastiiniyiinta, waxaana caawinayey hay’adda Qaramada Midoobay ee UNRWA, waxaana intaa dheeraa 150,000 oo Falatiiniyiin ah oo degganaa marinka.
Warbixintaas waxay sheegtay in ”Qasa aysan ahayn mid dhaqaale ahaan lagu tiirsanaan karo sababo la xiriira mushkilado dhanaka amniga iyo bulshada ah oo ka abuurmay nolosha kaamamka iyo Jabhadnimada, kuwaasoo keenay in uu bato khasaaraaha ka dhalanaya”.
Sida qiyaasaha Ingiriisku sheegayaan, xilligii u dhaxeeyey 1968 ilaa 1971, waxaa la dilay 240 Jabhad falastiiniyiin ah, 878-na waa la dhaawacay. Sidoo kale waxaa Qasa lagu dilay 336 askari oo ka tirsan asrta Israa’iil ee xoogga ku qabsaday Qasa.
Jaamacadda carabta ayaa markaas ku dhawaaqday inay ku adkaysanayso in la joojiyo dhaqdhaqaaqa Israa’iil ee ka dhanka ah qaxootiga falastiiniyiinta ee Qasa, waxayna go’aansadeen in hindise ay Carabtu ku taageerayaan kacdoonka marinka Qasa.
Britain waxay ka walaacday xaaladda dhulyowga Falastiiniyiinta ee xoogga lagu haysto, gaar ahaan Qasa. Ayadoo laga jawaabayo su’aalo uu baarlamaanku soo jeediyey ayaa xukuumadda Britain waxay kuwargelisay aqalka hoose ee baarlamaanka inay ”si dhow isha ugu hayso waxa socda” .
Safaarada Ingiriiska ee Tel Aviv ayaa iyadana eegaysay dhaqdhaqaaqa Israa’iil ay waddo ee ay ugu barakicinayso kumanaan falastiiniyiin ah Al Cariish oo ku taalla waqooyiga gacanka Siinaay ee Masar, waxayna 54 KM u jirtaa xuduudda masar ay la leedahay Qasa.
Sida laga soo xigtay warbixinnada safaaradda qorshaha waxaa ku jira in dadka Falastiiniyiinta ah ”khasab loo wareejiyo” si loo wiiqo halgallada jabhadeynta ah, kuwaasoo loo barakicinayo Masar ama dhulalka kale ee Israa’iil.
Bishii Siteembar 1971, xukuumaddii Israa’iil waxay ku sir qarsatay ingiriiska ayadoo u sheegtay qorshe sir ah oo ay ugu tarxiilayso Falastiiniyiinta Qasa deegaanno kale, gaar ahaan Al Cariish.
Wasiirkii gaadiidka iyo isgaarsiinta ee xilligaas Shimon Peres oo markii dambe noqday ra’iisul wasaarihii Israa’iil wuxuu ku wargeliyey la taliyeyaashii Ingiriiska ee safaaradda Tel Aviv ”in la gaaray wakhtigii ay Israa’iil talaabooyin dheeraad ka qaadi lahayd marinka Qasa, kuwo intaa ka yarna ay ka qaadi lahayd daanta galbeed”.
kulan dhax maray masuulyiin Israa’iil iyo u qaabilsanaha Safaaradda Ingiriiska la tacaalidda dhulalka la haysto, ee Falastiin Mr Peres ayuu ka yir “in kasta oo xukuumadda (Israa’iil) aysan si rasmi ah u shaacin siyaasadda cusub, sidoo kale aan la sheegin soo jeedinta Golaha wasiirada hadda waxaa jirtay talooyin dib u eegista lagu sameeynayo xaaladda falastiin taas oo ay ku jirto heshiis wax looga qabanayo dhibaatooyinka Gaza.”
M.E. Pike, oo ah madaxa waaxda bariga dhaxe ee wasaaradda arrimaha dibadda ee Britain, ayaa warbixinta arrintan ku saabsan, ka yiri: “Hadda waxaa la qaadayaa tallaabooyin adag oo lagu dhimayo baaxadda xeryaha qaxootiga,ee reer Falastiin ayada oo dadka loo daad gureeynayo Al- Cariish ee dhulka Masar.
Diblumaasiyiinta Ingirkiiska oo booqaday Israa’iil si ay wax uga ogaadaan qorshaha waxaa ay wadiiyeen masuuliyiinta Israa’iil dhibaatada ka dhalan karta arinta balse waxay Israa’iil shaacisay in dadka la dejin doono guryo kale oo Masar ay ka dhistay Al Cariish .
Sida laga soo xigtay xogta la helay intii lagu guda jiray booqasho uu diblumaasiyiinta Ingiriiska ee Israa’iil waxaa la masaafuriyay 332 qoys oo tiro ahaan gaaray 2,522 qof.
Sargaal sare oo ka tirsan Ciidanka Cirka UK oo la waydiiyey sababta Israa’iil ay u doortay in dadka ay u rarto Waqooyiga Siinaay, waxa uu yidhi, “Deegaanka Al-Cariish waxa loo doortay sababtoo ah waa meesha keliya ee ay guryo banaan oo wanaagsan laga heli karo balse u baahan dayactir oo kali ah horay ay u lahaayeen saraakiil Masaari ah.”
