Maalgelinta kooxda xagjirka ah ee Xisbullah ee Lubnaan ayaa dib u eegis lagu sameeyay kadib duqeymo xagga cirka ah oo ay Israa’iil fulisay dhammaadkii sannadkii hore, taas oo ku saabsan urur-maaliyadeed xiriir la leh kooxda.
Xisbullah waa ciidamada ugu awoodda badan Lubnaan, sidoo kale waa xisbi siyaasadeed oo Shiico Muslim ah. Waxay si weyn uga dhexmuuqataa baarlamaanka iyo xukuumadda Lubnaan labadaba.
Israa’iil iyo waddamo badan oo Reer Galbeed ah ayaa ururka Xisbullah u aqoonsaday urur argagixiso.
Kooxdan ayaa si weyn u soo caan-baxday sanadihii siddeetamaadkii iyagoo mucaarad ku ahaa Israa’iil oo ciidamadeedu qabsadeen koonfurta Lubnaan dagaalladii sokeeye ee dalkaasi ka socday 1975-1990kii.
Bishii Oktoobar, Ciidamada Difaaca Israa’iil (IDF) waxay garaaceen dhowr xarumood oo ay leeyihiin kooxda Al-Qard Al-Hassan (AQAH), iyagoo ku eedeeyay ururku inuu ahaa mid gabaad u ah kooxda Xisbullah ee ay taageerto Iiraan si ay u maalgeliyaan dhaqdhaqaaqyadooda.
AQAH, waa diideen arrintaas iyagoo sheegay in caawinta maaliyaeed ee ururkoodu tahay mid rayid ah oo ay amaahyo yar yar ay siiyaan dadka u baahan.
Sanadkii 2022-kii, wasaaradda arrimaha dibadda ee Maraykanka ayaa ku qiyaastay in Iiraan ay Xisbullah siiso lacag dhan 700 oo milyan oo dollar sanadkii.
Hogaamiyihii geeriyooday ee Xisbullah Hassan Nasrallah oo lagu dilay duqeyn ay Israa’iil fulisay bishii Sebtembar 2024-kii ayaa khudbad uu jeediyay 2016-kii ku faanay in dhaqaalaha kooxda inta badan laga helo Iran. Ma uusan shaacinin wax xisaabaad maaliyadeed ah.
“Miisaaniyaddeenna, mushaharkeenna, kharashkeenna, cunnada, biyaha, hubka, iyo gantaalladayadu waxay ka yimaaddeen Jamhuuriyadda Islaamiga ah ee Iiraan,” ayuu yiri.
Iiraan waxay maalgelisaa Xisbullah iyada oo adeegsanaysa Ilaalada Kacaanka Islaamiga ah ee awoodda leh (IRGC), kuwaas oo gacan ka geystay aasaaska kooxda Lubnaan 1980-meeyadii.
IRGC, sidoo kale waa bixiyaha ugu weyn ee hubka Xisbullah, oo ay ku jiraan gantaalaha casriga ah iyo diyaaradaha drone-ka.
Inkasta oo Iiran ay maalgeliso miisaanniyadda ugu badan ee Xisbullaha waqtigii hore, kooxda ayaa si kordhaysay ku tiirsanaanta ilo kale, sida ay sheegtay Hanin Ghaddar, oo ah cilmi-baare sare oo ka tirsan Machadka Washington ee Siyaasadda Bariga Dhexe.
“Sababo la xiriira cunaqabataynta saaran Iiraan, waxay gaartay xaalad halkaas oo Iiraaniyiintu aysan awoodin inay lacagta isla tiradaas u diraan Hezbollah,” ayay tiri Ghaddar.
Kooxdu waxay ku kabtaa dakhliga ay ka hesho Iiraan dhaqdhaaqaayo maaliyadeed oo kale oo ay ku hesho qaab sharci darro ah oo ay ku jito lacag dhaqida sida laga soo xigtay Matthew Levitt, qoraaga buuga Xisbullah ee “The Global Footprint of Lebanon’s Party of God.
Al-Qard Al-Hassan
AQAH, waa mid ka mid ah nooca ururrada lagu eedeeyay inay lacag dhaqid u sameeyaan iyagoo ka wakiila Xisbullah.
Ururka ayaa noqday qayb muhiim ah oo ka mid ah shabakad adeegyo bulsho oo Xisbullah. Ka hor duqeymihii dhanka cirka ee Israa’iil ee ku garaacday xafiisyadooda 20-kii Oktoobar, wuxuu lahaa in ka badan 30 laamood, kuwaas oo badanaa ku yaallay dabaqa hoose ee dhismayaasha la deggan yahay.
Waxay u ogolaadeen dadka inay qaataan amaahyo yar yar oo ay ku qaadanayaan lacagta dollarka Maraykanka iyagoo dhigaya rahmaad dabab ama damiino keenaya iyo in loo furo akoonada kaydinta.
Nasrallah, ayaa ku sheegay khudbad uu jeediyey sanadkii 2021 in AQAH ay bixisay $3.7 bilyan (£2.8 bilyan) oo deyn ah oo ay siisay 1.8 milyan oo qof oo ku nool Lubnaan tan iyo markii la aasaasay bilowgii 1980-meeyadii, iyo in ku dhawaad 300,000 oo qof ay amaah ku lahaayeen xilligaas.
“Bangigu ma aha mid loogu talagalay inuu faa’iido soo saaro. Waxa uu bixiya taageero maaliyadeed ugu horreyn taageeradiisa asaaska, sida uu sheegay Joseph Daher, aqoonyahan iyo qoraaga buugga Hezbollah: The Political Economy of Lebanon’s Party of God.
“Inkasta oo ay u badan tahay inuu ku lug leeyahay lacag dhaqida dhaq dhaqaaqyada dhaqaale ee aan rasmiga ahayn ee Xisbullah,” ayuu Daher intaasii raaciyay.
Waxyar ka dib duqayntii AQAH, Israa’iil ayaa ku eedeysay Xisbullah inay isticmaashay hay’addan maaliyadeed si ay u “maalgeliso dhaqdhaaqyadeeda argagixisanimo.”
Maraykanku ayaa sidoo kale cunaqabatayn ku soo rogay ururkan sannadkii 2007-dii, markaas oo saraakiisha Maraykanku sheegeen in ururka Xisbullah ay u adeegsato gabaad ay ku maarayso hawlaheeda maaliyadeed iyo inay galaangal u yeelato nidaamka maaliyadeed ee caalamiga ah.
AQAH, ayaa ugu jawaabtay BBC-da, eedaymaha la xiriira xiriirkeeda Xisbullah,iyadoo sheegay inaysan ahayn gacanta maaliyadeed ee kooxda hubeysan isla markaana beenisay eedeymaha ku saabsan dhaqidda lacagaha.
Ururka ayaa sheegay in ay qeyb ka tahay qaab-dhismeedka hay’adeed ee ballaaran ee Xisbullah, taas oo diiradda saareysa hawlaha samafalka iyo adeegyada, halkii ay ka ahaan lahayd xawaalad ama maalgalin.
AQAH, ayaa sheegtay inay jirin eedeymaha ah inay xiriir toosa la leedahay ururo ama dowlado shisheeyo oo ay ku jirto Iiraan.
“Waxaan qeyb ka nahay nidaamyada hay’addeed ee ballaaran ee Xisbullah, laakiin waxaan diirada saarnaa qaybaha samafalka iyo adeegyada, maha howlgallada maaliyada,” ayaa lagu yiri ” ma jiraan xiriiro aan la leenahay jinsiyado shisheeye ama ururo, Iiran ama kuwa kale.
Ururku wuxuu ku celceliyay sida ay uga go’an tahay hufnaanta iyo inay diiradda saaraan gargaarka bini’aadantinimo, iyagoo ku tilmaamay walaacyadaas “faham la’aan” ku saabsan dabeecadeeda samafalka.
