Waaxda Pentagonka ee Maraykanka ayaa soo saartay digniin ku saabsan masiibo deegaan oo ka dhalan karta saliid ka qubanaysa Markab nooca shidaalka qaada ah oo ku gubanaya badda cas ka dib weerar ay ku qaadeen Xuutiyiinta Yemen.
Markabkan oo lagu magacaabo Sounion, uuna ka dul babanayo calanka dalka Giriiga ayaa tan iyo todobaadkii ku gubanaya xeebaha dalka Yemen.
Afhayeen u hadlay hadlay Pentagonka oo lagu magacaabo Patrick Ryder, ayaa sheegay in marakiibtii loo diray markabka si ay u badbaadiyaan ay Xuutiyiinku ugu hanjabeen inay weerarayaan.
Markabka ayaa sida in ka badan 150,000 oo tan – ama hal milyan oo fuusto – oo saliid ceyriin ah, Haddii saliidu si caadi u daadatana waxaa laga cabsi qabaa inay ka mid noqoto musiibadii ugu weynayd ee markab ee taariikhda la diiwaan geliyo.
“Waxaan la soconayaa in dhinacyo saddexaad ay isku deyeen inay markabka u direen laba markab oo kuwa jiidah ah si ay uga qayb-qaataan badbaadinta, balse waxaa ka digay Xuutiyiinta oo ku hanjabay in la soo weerari doono, taasoo mar kale caddaynaysa inay si cad u ixtiraami waayeen nolosha bini’aadamka, balse sidoo kale waxay ku tusinaysaa masiibada deegaanka ee iman karta waqtigan”ayuu yiri Ryder.
Kooxda Xuutiyiinta ee ay Iiraan taageerto ayaa gacanta ku haya inta badan dalka Yemen, waxaan muddadii 10-ka bilood ee la soo dhaafay ay kooxdu weerarreen maraakiib ganacsi oo adeegsaysay marin biyoodka badda.
Xuutiyiinta ayaa la rumaysan tahay in weeraradaas ay ku taageerayaan Falastiiniyiinta ka dib colaadda Qasa, waayna ku andacoodeen inay bartilmaameedsanayaan maraakiibta ku wajahan Israa’iil , Mareykanka iyo UK.
Waxaa lagu soo waramayaa in ay quusiyeen labo markab ayna dileen ugu yaraan labo shaqaale ah tan iyo markii ay bilaabeen weerarrada.
Markabka So-union, ayaa markii ugu horeysay lagu weeray rasaas laga soo riday laba doomood oo yar yar Arbacadii lasoo dhaafey,kadibna waxaa haleelay sadex madfac oo aan la garaneyn,taasi oo keentay in dab uu ka dhasho,kadibna uu dab ka kacay, waxayna taasi sababtay in matoorka Markabka uu damo,sida uu sheegay xafiiska hawlgalada ganacsiga badaha ee UK (UKMTO).
Shaqaalihii la socday markabka oo gaaraya 25 ruux ayaa maalin kadib waxaa soo badbaadiyay Markab dagaal oo laga leeyahay Yurub, waxaana loo qaaday dalka Jabuuti.
War qoraal ah oo Sabtidii ka soo baxay Wasaaradda Arrimaha Dibadda Mareykanka ayaa lagu muujiyay walaaca laga qabo weerarrada lagu qaaday So-union. Waxay ka digtay suurtagalnimada in saliidiisa daadato in ka badan afar laab musiibadii Exxon Valdez ee 1989, kaasoo oo ay ka daadatay 257,000 oo foosto xeebaha Alaska.
Waxa uu sheegay in Maraykanku uu la shaqaynayo la-hawlgalayaasha gobolka si ay isugu dayaan in ay yareeyaan wax kasta oo saamayn ku yeelan kara deegaanka.
Xuutiyintu waxay ka soo unkameen ururradii ku jiray colaadda ka dhanka ahayd dowladdii Yemen, balse waxay asaal ahan ku aroorayeen madhabta Zayd oo ka mida madhabyada Shiicada.
Kooxda Zayd waxay tariikh ahaan ku xiriirsamayaan kacaankii Zayid bin Cali Al-Xuseen bin Cali Bin Abii Daalib kuwaas oo ka soo jeeday magaalada Kuufa kana hor yimid taliskii umawiyiinta qarnigii siddeedaad ee miilaadiyada iyo dhimashadiisa oo uu gacantiisa ku dilay guddoomiyihii Khaliifkii Umawiyiinta. Hishaam bin Cabdul Maalik .
Arrimo badan ayaa ka qayb qaatay soo ifbaxa Xuutiyiinta, oo ay ka mid yihiin sababo fikir, siyaasad, taariikheed iyo juquraafi oo ay ku jiraan sheegashada xuquuqda dadka deggan goobaha ay ku badan yihiin Zaydiyiinta.
Sannadkii 1990-kii ayay ahayd markii la abuuray dhaqdhaqaaqii ugu horreeyay ee loogu magac daray “Dhallinyarada Mu’miniinta ah”, taasoo ay dabada ka riixaysay xaqiiqada go’doonka ah ee deegaannada Zayd, oo ay ku nool yihiin ku dhawaad 35 illaa 40 boqolkiiba tirada guud ee dadka Yemen.
Hoggaamiyihii ugu horeeyey ee xarakada Xuseen Badar al-Diin al-Xuuti oo uu dhalay wadaad caan ah, waxa uu horraantii siyaasaddiisa ku xidhnaa xisbi yar oo loo yaqaannay “Al-Xaq”.
Xisbigani waxa uu laba kursi ka helay baarlamaanka Yemen doorashooyinkii 1993, Xuseen waxa uu ku guulaystay mid ka mid ah kuraastaas intii u dhaxaysay 1993 iyo 1997kii.
Intaas ka dibna, bishii sebtembar 11, 2001 iyo dhacdooyinkii xigay, sida duullaankii Ciraaq, Xuseen Al-Xuuti wuxuu raacay waddo cusub oo ay ka mid yihiin soo noolaynta fikradaha soo noolaynta iimaanka ama “Imperialism-ka,” waxaana saamayn ku yeeshay afkaaraha guud ee Kacaanka Islaamigaa ee Iiraan.
Hase yeeshee waxay sii ballaariyeen kooxdan dhalinyarada bixinta adeegyada bulshada sida waxbarashada iyo siyaasadda oo ay ku jiraan mucaaradnimada nidaamkii madaxweynihii hore ee Yemen Cali Cabdalla Saalax.
Xarakadu waxay isku beddeshay koox hubaysan sanadkii 2004tii, markii la dilay hoggaamiyahoodii Xuseen Al-Xuuti ka dibna waxaa xukunkeeda la wareegay walaalkiis oo ka yaraa Abdul Malik
Intaas hore waxay kooxdu qaadatay magacyo kala duwan ilaa aakhirkii qaadatay oo ay si rasmi ah ula baxday “Xuuthiyiinta”.
Zaydiyiintu waxay Yemen xukumayeen taariikhda badan ilaa intii laga tuuray taliskii Imaamkoodii ee waqooyiga Yemen sanadkii 1962-kii.
Sacda oo ah magaalo ku taalla waqooyiga galbeed ee Yemen, Xuutiyiinta waxay dowladda dhexe ka fogeeyeen gacan ku haynteeda iyagoo dadka deegaanka go’doomintaas ka dib ay isku tashadeen samaysteenna in iyagu ismaamulaan
