Dilkii siyaasadeed ee Yitzhak Rabin ee bishii November afarteedii, 1995 tii, ayaa weli ah mid ka mid ah dhacdooyinka ugu muhiimsan taariikhda dhow.
Nin Yahuudi ah oo taageersan xisbiga midigta fog oo lagu magacaabo Yigal Caamir, ayaa riday laba xabbadood oo aan nolosha Rabin kaliya uusan ku qaadin, balse sidoo kale waxa uu meesha ka saaray fikraddii uu u ololaynayey ee ahayd, suurtagalnimada nabad waarta oo dhexmarta Israa’iiliyiinta iyo Falastiiniyiinta.
Laba sano ka hor dilka, Rabin, oo markaas ahaa ra’iisul wasaaraha Israa’iil iyo Yasir Carafaat, oo ahaa hoggaamiyaha ururka xoreynta Falastiin (PLO), ayaa isugu yimid si ay u saxiixaan heshiiskii Oslo.
Heshiiskan ayaa ujeedadiisu ahayd in dhidibbada loo taago aayo ka talinta falastiiniyiinta, waxaana uu rajo ka dhex dhaliyay dad badan oo Israa’iil iyo Falastiiniyiin ah oo arrintan u arkayay dhamaadka colaadii mudada dheer soo jirtay. Si kastaba ha ahaatee, waxa ay sidoo kale daaha ka qaadday mowjado rabshado iyo nacayb ah oo ka imaanayay kooxda midigta fog ee Israel iyo dhinaca kale ee Xamaas.
Cidda uu mucaradka badan kala kulmayay xiligaas
Rabin waxa uu la kulmay mucaaradad ba’an, oo uu ugu horeeyo ra’iisal wasaaraha hadda ee Benjamin Netanyahu iyo xisbiga garabka midigta fog, kuwaas oo bilaabay olole aflagaado ah oo ka dhan ah isaga.
Magaalooyinka Israa’iil ayaa lagu dhejiyay boorar muujinaya Rabin oo u lebbisan sidii Carafaat ama lagu sawiray isagoo xiran dirayska Naziga.
Kooxda midigta fog ayaa ka carootay inuu ka tanaasulo qayb ka mid ah dhulka falastiiniyiinta, halka Xamaas ay u aragtay heshiiskii Oslo inay isu dhiibayaan dawlad ay aaminsan yihiin inaanay jirin.
Yigal Caamir, oo 25 jir ah oo Yuhuudi ah oo midigta-fog ah, ayaa qirtay inuu dilay Rabin, oo uu u dilay “in uu dhulkiisii iyo dadkiisa u gacan geliyay cadowga.” Waligii kamuu qoomamayn. Wixii markaas ka dambeeyay waxa uu xabsi daa’im ku qaadanayay xabsi ku yaalla Israa’iil.
Bishii November, afarteedii,1995 tii, oo haatanlaga joogo muddo 28 sano ah, maalintaas dilka loogeysanayay oo aheyd maalin Sabti ah, Rabin wuxuu ka qeyb galayay isu soo bax nabadeed oo in ka badan 100,000 oo qof ka soo qeyb galeen oo ka dhacayay Tel Aviv .
Qudbadiisii u dambaysay, waxa uu ku muujiyay sida uu u aaminsan yahay rabitaanka nabadda iyo sida ay diyaarka ugu yihiin in ay halis u galaan si loo gaaro. Markii ay dadku ku heesayeen “Shir LaShalom” oo ah (“Heesta Nabadda”), Rabin ayaa ka baxay masraxa, islamarkiiba waxaa dhabarka ka toogtay Yigal Caamir.
Sooyaalka ciidan ee Rabin iyo sida ay door muhiim ah ugu qaadatay daadihinta wadahadalada
Dad badan oo Israa’iiliyiin ah, taariikhda milatari ee Rabin ayaa ka dhigtay qofka ugu habboon ee hoggaamin kara wadahadallada nabada, maadaama ay u noqotay dammaanad inaan ammaankiisa la carqaladayn doonin.
Sooyaalka ciidan ee Rabin ayaa door muhiim ah ka qaatay qaabaynta hoggaankiisa. Isagoo ahaa taliyihii hore ee ciidamada iyo nin caan ku ah Ciidamada Difaaca Israa’iil (IDF), wuxuu kasbaday ixtiraam dad badan oo Israa’iiliyiin ah. Xirfadiisa ciidanku waxay ka bilaabantay Palmach, oo ah unug sare oo ka tirsan Haganah, oo markii dambe noqotay IDF.
Intii lagu guda jiray Dagaalkii Lixda Maalmood ee 1967-dii, waxa uu noqday Madaxa Shaqaalaha, isaga oo u horseeday Israa’iil guul weyn oo ay ka gaartay cadawgeedii oo ay qabsatay dhulal ay ka mid yihiin Sinai, Golan Heights, Gaza, iyo Daanta Galbeed.
Ka dib guulihiisii milatari, Rabin waxa uu u wareegay siyaasadda sida jeneraalo kale oo badan oo Israa’iili ah. Waxa uu soo noqday safiirka Israel ee Washington ka hor inta uusan xubin ka noqonin Xisbiga Shaqaalaha, ugu dambeyntiina wuxuu qabtay jagada Ra’iisul Wasaaraha 1974-1977 iyo mar labaad 1992 ilaa dhimashadiisa lama filaanka aheyd.
Taariikhda milatari ee Rabin waxay siisay kalsoonida lagama maarmaanka ah si uu u hogaamiyo geeddi-socodka nabadda ee Oslo. Waayo-aragnimadiisa oo ay weheliso inay ka go’neyd isbeddel dhab ah oo dhinaca wadahadalka iyo nabadda ah ayaa ka dhigay inuu ku habboonaa doorkii uu ciyaariyay.
Heshiiskii Oslo waxa uu ka dhashay wadaxaajood qarsoodi ah oo ku dhex maray kooxaha Israel iyo Falastiiniyiinta magaalada Oslo ee dalka Norway sanadkii1993 dii. Is-gacanqaadkii taariikhiga ahaa ee Rabin iyo Carafaat, oo uu goob-joog ka ahaa madaxweyne Bill Clinton, ayaa muujiyay horumar la taaban karo oo midba midka kale uu u aqoonsaday inay yihiin dad wada hadlaya.
Rabin waxa uu ahaa madaxa shaqaalaha waxana uu ciidanka Israa’iil ku hogaamiyay guul ay ka gaareen dagaalkii lixda maalmood socday 1967kii.
Faaidooyinka ay xiligaas keeneen hishiisyadaaas
Heshiisyadaasi waxay keeneen in Israa’iil iyo PLO ay si wadajir ah isu aqoonsadaan, iyadoo PLO ay ka baxday argagixisanimada. Israa’iil ayaa siisay Falastiiniyiinta is-xukun kooban iyada oo loo marayo abuuritaanka Maamulka Qaranka Falastiin (PNA).
Si kastaba ha ahaatee, qaab-dhismeedka waxaa loo qorsheeyay inuu noqdo ku-meel-gaar, iyadoo wada-xaajoodyo cusub la doonayay in lagu gaaro xal waara shan sano gudahood.
Hogaamiyaha PLO Yaasir Carafaat; Wasiirka arrimaha dibadda ee Israa’iil Shimon Peres iyo Ra’iisal-wasaarihii Isxaaq Rabin ayaa sannadkii 1994-kii helay abaalmarinta nabadda ee Nobel Peace Prize.
Dilka Rabin ayaa saameyn weyn ku yeeshay geedi socodka nabadda ee Oslo. Shimon Peres waxa uu la wareegay hogaanka dhimashadii Rabin ka dib, laakiin waxa uu ku guul daraystay doorashadii xigtay ee uu kaga soo horjeeday Benjamin Netanyahu. Inkastoo Netanyahu uusan si toos ah u joojin geeddi-socodka nabadda, ficilladiisu waxay ujeedadoodu ahayd in la leexiyo dhamaan hishiisyadii la gaaray oo laga hortago in la dhiso dawlad Falastiini ah.
Dilkan ayaa labada dhinac ee Falastiin iyo Israa’iil ku keenay in la waayo hoggaan loo baahnaa, si ay u sii wadaan dardargelinta nabadda.
Isku dayadii xigay ee lagu doonayay in lagu soo nooleeyo hindisayaasha nabadda ayaa noqday kuwo aan guulaysan.
Maanta, heshiiskii Oslo ayaa weli ah mid aan la tixgilin, iyadoo maamulka qaranka Falastiin uu luminayo sharciyadnimadiisa.
Dilka Yitzhak Rabin wuxuu calaamad u ahaa soo afjaridda geeddi-socod nabadeed oo jilicsan oo rajo u ahaa dib-u-heshiisiin waarta oo dhexmarta Israel iyo Falastiiniyiinta.
Luminta hoggaanka Rabin, oo ay weheliso horumarradii siyaasadeed ee xigay, waxay caqabad ku noqotay horumarkii loo mari lahaa xal dhammaystiran oo khilaafka lagu dhameeyo.
Riyadii nabadda ee gobolka ayaa weli ah mid aan muuqan iyadoo caqabado cusub ay weli soo baxayaan.
