Siyaasiyiin qeyb ka ahaa ololihii gobannimo-doonka ee Waqooyi-bari Kenya ayaa hadda ka hor isku dayay inay ka qeyb qaataan aasaaska Soomaaliweyn. Waxay tageen magaalada Muqdisho oo ay kula kulmeen mas’uuliyiin ka tirsan dowladdii rayidka ahayd ee dalka maamuleysay madax-bannaanida markii la qaatay kaddib.
Xubno ka socday Xisbiga Horumarinta Dadka Waqooyi-bari Kenya (NPPP) ayaa bishii Sebteember ee sanadkii 1961-kii Soomaaliya u tagay si ay ugala xaajoodaan is-raaca iyo ku biirista Soomaaliyada xorowday sida uu BBC u sheegay Suldaan Deeqow Macallin Sambul oo ahaa xoghayaha xisbigaas, kana mid ahaa xubnihii safarkaas u baxay.
Suldaan Deeqow wuxuu xusay inay la kulmeen raysul wasaarihii Soomaaliya ee xilligaas Cabdirashiid Cali Sharma’arke. Waxay sidoo kale hortageen baarlamaanka Soomaaliya oo soo dhoweeyay aragtida ay meesha u tageen ee is-raaca.
Wuxuu intaa ku daray in Soomaalida Gobolka Waqooyi-bari Kenya ay 87 boqolkiiba doonayeen inay la midoobaan Soomaaliya.
“isla markiiba waxaa naga hor imaaday isbeddel uu Ingiriiska sameeyay oo ahaa in wax xudduud ah aan la sameyn, marka ururro siyaasadeed ayaa billaabmay. Annaga waan qaaddacnay oo wixii gala xisbiyadaas naga mid ma aheyn,” ayuu yiri Suldaan Deeqow.
Wuxuu tilmaamay in Soomaalida Kenya ay weligoodba ahaayeen bulsho goonni ah oo aad uga tiro yar Kenya inteeda kale. Markii ay Kenya xorriyadda qaadaneysay Soomaalida NFD waxay tiro ahaan gaaraysay 300,000 oo qof, halka Kenya inteeda kale ay ahayd 14 milyan oo qof. “Marka xukun ahaan, dhaqan ahaan iyo aragti ahaanba waxaan ahayn bulsho goonni ah,” ayuu yiri.
Wuxuu intaa ku daray, “Bariga Afrika waxaa ka jiray Kenya, Uganda,iyo Tanganyika (Tansaaniya), waxayna kujiraan gacanta Ingiriiska oo saddex gudoomiye oo caddaan ah ayaa maamula, hal suuq ayayna leeyihiin. Soomaaliya way xorowday, meelna ma raacsana. Hanti-wadaag ma aha, hanti-goosadna ma sha meel cidla ayay taagan tahay,” ayuu yiri Suldaan Deeqow.
Caqabaddii Israaca
Xisbiga NPPP wuxuu go’aansaday in uusan wax cilaaqaad ah la yeelan dowladda ka dhalan doonta Kenya, taas oo sida uu sheegay Deeqow uu oggolaaday gumeystihii Ingiriiska. Hase yeeshee, ay dib wax iska beddeleen markii uu Ingiriisku qalad u arkay inuu NFD u oggolaado ku biirista Soomaaliya.
Suldaan Deeqow wuxuu sheegay in ay dib ka soo ifbaxeen ururro siyaasadeed oo Soomaali ah oo ka soo horjeestay in NFD ay ku biirto Soomaaliya. Waxaa sidoo kale saameeyay awooddii markaas Kenya ka talinaysay oo diiddaneyd doonistooda.
Dhaqdhaqaaqa kooxda Suldaan Deeqow waxaa kaalin muhiim ah uga jiray Cali Aadan Sayid (Lord) oo ka mid ahaa aasaaseyaasha xisbiga NPPP, ahaana Soomaaligii ugu horreeyay ee xildhibaan ka noqda Kenya. Haddaba kumu ahaa Cali Aadan Lord.
Cali Aadan Lord
Cali Aadan Sayid wuxuu ku dhashay magaalada Nairobi ee caasimadda Kenya sanadkii 1915. Qoyskiisu wuxuu asal ahaan ka soo jeedaa magaalada Laasqoray ee gobolka Sanaag.
Naaneysta (Lord), wuxuu ka dhaxlay aabbihiisa oo lahaa hanti ma guurto ah oo aad badan.
Xildhibaannimadiisa
Suldan Deeqow oo BBC-da uga warramay taariikhda Cali Aadan Lord ayaa yiri:
“Xilligii uu gumeysigu talinayay Soomaalida waxaa loo oggolaa hal xildhibaan in uu ku metelo Golaha Sharci-dejinta ee Kenya (LEGCO) intii uu dhaxeysay sanadkii 1915 ilaa 1963-kii. Golahan waxaa horay xubin uga noqon jiray oo kaliya dadka caddaanka ah ee markaas joogay Kenya ilaa dabayaaqadii 1950-meeyadii. Cali Aadan waxaa ka horreeyay Axmed Faarax oo turjubaan u ahaan golaha sharci-dejinta, asalkoodana waxay kasoo jeedeen British Somaliland.’’
Xilligaasi xisbiga NPP ee ka dhisnaa Gobolka Waqooyi-bari Kenya wuxuu diiddanaa inuu xiriir la yeesho maamulkii gumeysiga ee ka jiray Kenya.
Suldaan Deeqow oo arrintan ka hadlaya ayaa yiri: “Waan gefnay waxaan xaaraannay in aan wax cilaaqaad ah la yeelanno dowladdii gumeystaha ee ka jirtay meeshaan la yiraahdo Kenya. Marka aan ogaannay in aan gefnay baanu Cali u fasaxnay in uu tartamo sanadka markuu ahaa 1961-kii.
Aniga Deeqow ahaan ayaa qaatay go’aankaas oo waxaan ahaa xoghayaha guud ee xisbiga NPPP, tartankana wuxuu ahaa mid uu keligiis ku yahay oo wax Soomaali ah oo NFD ka soo jeeday oo la tartamayay ma jirin. Tartankaas waxaa ka qeyb qaadanayay qabiillada kale ee Kenya. Marka intuu nin aan Soomaali aheyn na meteli lahaa ayaan Cali u oggolaannay in uu tartanka ka qeybqaato.”
Sida uu ku soo galay saaxada siyaasadda Kenya
Cali Aadan Lord waxa uu ku biiray dhaqdhaqaaqii gobonnimo-doonka Kenya ee loo yaqaanay Mau Mau, isagoo xilligii dambe ka noqday shakhsi muhiim ah oo ka mid ahaa hoggaamiyeyaashii Mau Mau.
Waxaa la sheegay in Cali uu saaxiib dhow la ahaa madaxweynihii ugu horreeyayay ee Kenya Jomo Kenyatta xilligii halganka loogu jiray madax-bannaanida Kenya.
Wuxuu markii dambe ku biiray Xisbiga Horumarka Dadka Gobolka Waqooyi-bari Kenya (NPPP) oo uu aasaasay Suldaan Deqow Macallin Sambul oo hadda ku nool magaalada Gaarissa.
Cali Aadan waxa uu ahaa guddoomiyaha xisbiga NPPP ee magaalada Wajeer.
Sida aan ka soo xigannay Suladan Deeqow, Cali Aadan waxaa ku dhacay cudurka cagaarshowga oo uu u dhintay sanadkii 1961-kii markii ay ka soo noqdeen safarkoodii Soomaaliya.
